زبان هر قومی آینه ی تمام نمای فرهنگ آداب و رسوم، اعتقادات، باورها و پیشینه ی تاریخی آن هاست و از بین بردن آن ها باعث از بین رفتن میراث فرهنگی و هویت جامعه می شود؛ از این رو، حفظ زبان ها و گویش ها از اهمیت زیادی برخوردار است.

کرج در روزگاران کهن از توابع شهر ری بوده است. ری در روزگاران قدیم از توابع سرزمین ماد به شمار می آمده است؛ از این رو، زبان مردم کرج، ری و تهران در آغاز شاخه ای از زبان مادی بوده که با پارسی قدیم نزدیکی داشته است.

زبان مردم این سامان، در دوره اشکانیان، زبان پهلوی اشکانی بود که از پارسی باستان گرفته شده است. در زمان اشکانیان، خط و زبان پهلوی در ایران رایج و در دانش و ادب به کار گرفته شد.

در ری و ناحیه های آن از جمله، قصران، کرج، ساوجبلاغ و طالقان و... در سده های سوم و چهارم ه . ق به روزگار علویان، آل زیار و آل بویه، دیالمه غلبه یافتند و بدین سبب، زبان طبری یا مازندرانی نیز نفوذ یافت.

زبان مازندارانی و گیلکی نیز از ریشه و بن جزء زبان های دیرین ایرانی است و پس از انقراض ساسانیان تا دیر زمانی، زبان پهلوی در طبرستان رایج بود. امروزه نیز واژه های پهلوی به ویژه در زبان بومیان استان البرز (کرج، ساوجبلاغ و طالقان) به وفور شنیده مکی شود. البته به غیر از زبان مردمان اشتهارد کرج که زبان تاتی است.

پس از چیرگی اعراب، زبان پهلوی در « ری، تهران، کرج (و اطراف)، اصفهان، همدان و نهاوند» رایج بود، و پس از اسلام این ناحیه ها را سرزمین پهلوی نامیدند، و زبان فصیح پارسی را «پهلوانی زبان» یا «پهلوی زبان» یا «فهلوی زبان» خواندند.

مرحوم عباس اقبال گویش مردمان باستان این خطه را چنین تعریف کرده است: گویش این سامان، از لهجه های زبان پهلوی یعنی شعبه ای از زبان پارسی است که در بخش شمال، شمال غربی، مغرب و جنوب ایران رواج داشته و لهجه های مازندارانی، گیلکی، تاتی، لری، کردی، شیرازی، آشتیانی و... از بازماندگان همان زبانند. این زبان چنان که روشن است به کلی غیر از پارسی دری بوده که نخست در ماوراء النهر، سپس در خراسان و سیستان، زبان رسمی و شعر و ادب شده است.

پس از سالها تحقیق و پژوهش با اطمینان به این نتیجه رسیدم، که این گویش بی شک یک گویش باستانی است و بازمانده زبان مادهاست و ریشه اصلی آن زبان پهلوی باستان است. زبان پهلوی (فهلوی) یا زبان پهلوانی زبان اشکانیان است که در حومه کرج آثار زیادی از آنها بر جای مانده است.

این گویش در کرج قدیم، که مانند امروز مملو از مهاجران نبود، تکلم می شد. این گویش هم اکنون در محله های حصار، سرجوب، وسیه، بیلقان، مصباح، سرحد آباد، کلاک، سیاکلان، آتشگاه، دوروان و روستای های جاده کرج به چالوس تکلم می شود فقط بجز روستای شهرستانک که به زبان مازنی ( مازندرانی) تکلم می کنند.

در ساوجبلاغ به اصطلاح روستاهای بالای جاده شامل: سیرود، اسپی داران (سپیدداران)، اسکولدره، کله رود (گلین رود)، عالم زمین، ولیان، اغشت، برغان، بانو صحرا، خوروین، ورده (هندوکوچیک)، سیواندره، سیبستان، آجین دوجین، کوشک زر، آردهه، فشند، ینگی امام، هشتگرد قدیم، شنده، سنج، بریانچال، سرهه، طالیان، و... به این گویش محلی تکلم می کنند و به اصطلاح دیگر، روستاهای پایین جاده شامل: روستاهای هیو، شلمزار، خور، قلعه، چندار، تنکمان، نظرآباد، ابراهیم آباد، قاسم آباد، و... اغلب مهاجران تُرک زبانند که یا ایل شاهسوند یا از ایل قشقایی شیراز هستند.

در شرقی ترین روستاهای بالا طالقان مانند: ناریان، پراچان،آسکان، گته ده، گراب، مهران، دیزان و... تنها روستاهایی هستند که به زبان مازنی(مازندرانی) یا بعضی از این روستاها اغلب به لهجه کلارستاق، کلاردشت و عباس آباد تنکابن یا مخلوطی از زبان طالقانی و مازنی تکلم می کنند و در میان طالقان روستای میناوند نیز از مهاجران ترک زبان، میانه ای هستند و در روستاهای پایین طالقان ( از انگه تا میر) نفوذ گویش قزوینی در گویش محلی طالقانی به وفور شنیده می شود. و در اکثر روستاهای بالا، میان و پایین طالقان به زبان فارسی دری تکلم می کنند.

زبان و گویشی که در غرب استان البرز تکلم می گرددفارسی دری است، به هیچ وجه زبان تاتی نمی باشد و تفاوت کلی در آواها، لغات، اصطلاحات و نکات دستوری دارد که به غلط و اشتباه در اکثر کُتب منتشر شده محلی و غیر محلی، زبان تاتی معرفی گردیده است.

(لطفاً از مطالب برداشت نشود چون به صورت کتاب و دارای مجوز به نام اینجانب ثبت شده است.)